Vijfentachtig jaar geleden leidde een burenruzie tot het opzettelijk bederven van het weidse uitzicht vanuit de tuin van ‘t Huys te Schengen. Deze tuin boven op de stuwwal bij Beek ziet uit op de Ooijpolder, bij helder weer is zelfs Arnhem te zien. De boze buurman plaatste destijds met opzet een watermolen midden in het zicht. Dat leidde tot een hoogoplopend conflict, eindigend in vele rechtszittingen waarbij de rechters zich het hoofd braken over wat nu een juiste uitspraak zou zijn. Kun je je een uitzicht, over het land van anderen, toe-eigenen? Uiteindelijk was de uitspraak dat het uitzicht hersteld en de watermolen weggehaald moest worden. Deze zaak, genoemd de Watertorenarresten Berg en Dal, is vandaag de dag nog steeds verplichte kost voor rechtenstudenten.
Bij de schenking van ‘t Huys te Schengen aan Geldersch Landschap en Kasteelen (GLK) in 1955 is bedongen dat het uitzicht behouden moest blijven. Als je nu echter door de tuin van ‘t Huys te Schengen loopt (vrij toegankelijk voor GLK-leden) heb je veel minder uitzicht dan 85 jaar geleden, het uitzicht is bijna dichtgegroeid met hoge bomen op de onderliggende hellingen. De eigenaar van het pand ‘t Huys te Schengen, Bart Benraad, een vlotte zestiger die al zijn hele leven in het huis woont, vindt dit behoorlijk jammer: „Door de bomen het bos niet meer kunnen zien is voor mij een levendig spreekwoord. Je kunt wel de bomen zien, maar bos en landschap zijn minder zichtbaar.” Bij de schenking van ‘t Huys te Schengen is een erfdienstbaarheid opgenomen waarin staat dat de bewoner van ’t Huys te Schengen elke boom die op het geschonken terrein staat en die het uitzicht belemmert mag omhakken en het hout ervan in zijn houtschuur mag opslaan. Benraad gaat echter niet zomaar bomen kappen, dat gaat in afstemming met GLK, dat eigenaar is van de grond. Waar in de jaren dertig het uitzicht kern was van een conflict, is het nu onderwerp van goed overleg tussen GLK, andere natuurorganisaties zoals de Vogelbescherming en bewoners. Alle belanghebbenden hebben inspraak in de nieuwste beheersvisie (2016-2025). Benraad: „Ik heb meegewerkt aan de visie die er nu ligt en hoop dat er een goede balans gevonden wordt tussen bomen sparen en openhouden van de unieke vergezichten.”
Kappen of kijken
Bij het landgoedbeheer probeert Geldersch Landschap en Kasteelen als het gaat om het wel of niet openhouden van zichtlijnen op Heerlijkheid Beek steeds de vraag te beantwoorden: wat is belangrijker: het uitzicht of de waarde van de individuele bomen? Dat klinkt als een dilemma. Wat heeft voorrang bij besluitvoering? Gerard Jonkers, regiohoofd West-Gelderland van het GLK, vertelt dat bij die vraag steeds de aanwezige waarden op het gebied van natuur, landschap of cultuurhistorie van een gebied de doorslag geven. Hij zoekt bij het maken van keuzes de goede balans tussen die drie kernwaarden, de keuze is vaak gericht op het behoud van meerdere aanwezige waarden. Zo is een zichtlijn ook van belang voor natuurwaarden doordat er meer bosranden en afwisseling in de vegetatie komt. De tuin van ‘t Huys te Schengen en de omgeving op de hoge stuwwal moeten het hebben van het uitzicht, de zogenoemde zichtlijn. De tuin wordt onderhouden als een landschapstuin, waarbij de natuur mag wijken voor het uitzicht. Niettemin is dat uitzicht behoorlijk verminderd vanuit de tuin en vanaf de stuwwal.
„Vroeger was het grootste deel van Heerlijkheid Beek niet bebost en open”, vertelt Gerard Jonkers. „De natuur is in de loop van honderd jaar behoorlijk veranderd op die stuwwal.” Eerst waren er weilanden van schapenboeren met heel veel uitzicht, later kwamen er landschapsstijlen van landgoedeigenaren met bijvoorbeeld speciaal ontworpen zichtlijnen. Na de oorlog zijn er ook bossen aangeplant voor houtproductie en vandaag de dag is het een afwisselend natuurgebied met gemengde bossen. Van de twintig zichtlijnen die er ooit waren op de stuwwal zijn er acht die tot de Heerlijkheid Beek horen. Niet al die zichtlijnen worden onderhouden, soms gaat de waarde van de individuele bomen voor en laat GLK de bomen doorgroeien of staan er bomen in de zichtlijnen die niet van GLK zijn.
De Heerlijkheid Beek is een kwetsbaar gebied waarvoor een gevarieerd beheer nodig is met soms lokaal geen ingrepen en soms wel, gericht op de aanwezige waarden. Twee zichtlijnen zijn open en worden in stand gehouden: de zichtlijn op het kerkje van Persingen en de zichtlijn vanuit de terrassentuin van ‘t Huys te Schengen richting Arnhem. Als het uitzicht op de twee zichtlijnen dichtgroeit, moeten er bomen worden gesnoeid of soms ook geveld. Vrijwilligers van het GLK zorgen voor het onderhoud van de landschapstuin van ‘t Huys te Schengen met de flessenmuur, volière, terrassen en vaste plantenborders. Voor de toekomst zegt Gerard Jonkers dat hij nog nader wil onderzoeken of het mogelijk is om nog een enkele zichtlijn meer open te maken. De Heerlijkheid Beek is een bos met af en toe uitzicht. Uiteindelijk is hier besloten dat de bomen belangrijker zijn dan het uitzicht. Het vooroorlogse uitzicht komt nooit meer terug.
Voorrang inheemse boomsoorten
In de beheersvisie staat dat Geldersch Landschap en Kasteelen ten behoeve van de biodiversiteit meer ruimte geeft aan inheemse boomsoorten. In een goed ontwikkeld en gezond bos wordt zo min mogelijk geveld voor het uitzicht. Sommige delen van de Heerlijkheid Beek blijven ongemoeid, andere meer open. Onderhoud is vooral gericht op de bomen gezond en het gebied veilig voor wandelaars te houden. Gekapt hout gebruikt GLK voor afrasteringen en poortjes, een deel blijft liggen als leefgebied voor insecten en andere kleine organismen.
Oorsprong Geldersch Landschap en Kasteelen
In 1929 ontstaat het GLK om de belangen van de natuur in Gelderland te beschermen. Dreigende villabouw in het toenmalige particulier natuurgebied Warnsborn is een van de aanleidingen om GLK op te richten. GLK is opgericht door Natuurmonumenten en Baron van Heemstra (commissaris van de Koningin). Met een speciale nutswet is in de jaren dertig Warnsborn onteigend en overgedragen aan GLK.
In 2017 was de Heerlijkheid Beek in het nieuws vanwege grootschalige boomkap. Lees hier het artikel dat eerder verscheen in De Nijmeegse Stadskrant: Jong bos vogelvrij.
Door Wilmy Smeets