Zes scholen in Nijmegen gebruiken het programma Vreedzaam om kinderen vanaf de kleuterschool tot en met groep 8 een oefenplek te bieden waar ze verantwoordelijkheid voor zichzelf en hun omgeving leren te nemen en conflictoplossing en democratische vaardigheden aangereikt krijgen.
‘We zorgen ervoor dat iedereen zich veilig voelt en zichzelf kan zijn
We zorgen ervoor dat iedereen erbij hoort
Wij lossen conflicten samen op, zoals we geleerd hebben
Wij helpen elkaar
Wij dragen allemaal een steentje bij
Zo leren wij samen’
Dit zijn de basisregels op vreedzame scholen. In deze tijd van polarisatie, oorlogen en voorbereidingen op oorlog wordt op vreedzame scholen aan kinderen geleerd om conflicten samen op te lossen, te zoeken naar een win-win-oplossing waar ieder blij mee is, en te zien dat iedereen anders, maar waardevol, is. In Nijmegen zijn zes scholen die het programma Vreedzaam gebruiken. Dit programma bestaat sinds 1998 en heeft een doorgaande leerlijn, wat betekent dat er continuïteit is van aanbod en begeleiding door de hele schooltijd heen. Tijdens de wekelijkse les in elke groep leren kinderen sociale vaardigheden en democratisch burgerschap. De klas en de school zijn oefenplaatsen voor actief en democratisch burgerschap, waarbij de eigen kracht van kinderen centraal staat. In zes blokken van vijf lessen leren kinderen over samenleven en samen leren, het oplossen van conflicten, oor en hart hebben voor elkaar, bijdragen aan het gemeenschappelijke belang en diversiteit.
Er is een leerlingenraad waarvoor kinderen van de hoogste groepen met heuse verkiezingen worden gekozen en waar de leerlingen daadwerkelijk meepraten en meebeslissen over wat er op school gebeurt. Daarnaast krijgt op veel vreedzame scholen een tiental leerlingen uit de hoogste groepen een training tot mediator. Daarmee kunnen ze conflicten van jongere kinderen helpen op te lossen en spellen en activiteiten op de speelplaats te gebruiken om kinderen bij elkaar te betrekken. Ook de mediatoren worden democratisch gekozen.
Idealiter zijn ook ouders betrokken in speciale ouderavonden, en onderschrijven zij de door leerkrachten, leerlingen en ouders samen gemaakte schoolregels.
De Windroos
Op speciaal basisonderwijs SBO De Windroos wordt het totaalprogramma Vreedzaam al vanaf het ontstaan van De Windroos toegepast, nu ruim twintig jaar. Kwaliteitscoördinator Wendy de Jonge: „We gebruiken in iedere groep dezelfde taal en pictogrammen voor sociaal gedrag en probleemoplossing. Iedere leerling weet wat opstekers en afbrekers zijn en wat een win-winsituatie is. In de groepen 1 tot en met 4 stoppen we meer energie en tijd in de basis van met elkaar omgaan. Bij de hogere groepen merken we dat deze vaardigheden geland zijn en kunnen we ons meer richten op wat er op dit moment gebeurt op school, de buurt en de rest van de maatschappij. Op onze locatie hebben we geen leerlingmediatoren: de tijd die het kost om hen te trainen en hen wekelijks te begeleiden, hebben we helaas niet. In onze dependance De Windroos Waalsprong zijn wel mediatoren.
Wij gebruiken naast Vreedzaam ook het Positive Behavior Supportprogramma, wat focust op aandacht geven aan en belonen van goed gedrag. Negatief gedrag geven we zo min mogelijk aandacht. Ook kijkt dit programma naar hoe de omgeving is ingericht en of verbeteringen daarin conflicten kunnen voorkomen. En we gebruiken het Rots & Water-programma om sociale vaardigheden te oefenen in beweging, sport en spel. Kinderen oefenen bijvoorbeeld om stop te zeggen als ze iets niet fijn vinden en om te vragen om mee te mogen doen. Dit is ook onderdeel van Vreedzaam, maar in Rots & Water wordt dat verder uitgebouwd. We krijgen van bezoekers en van de onderwijsinspectie al jaren complimenten over ons pedagogische klimaat en de sfeer op school. Dat laat wel zien dat deze programma’s werken.”
Hidaya
Lonneke Gerrits is gedragsspecialist van basisschool Hidaya. „Wij gebruiken het programma Vreedzaam nu tien jaar. Wij vinden de doorgaande leerlijn belangrijk en dat de kinderen zich medeverantwoordelijk voelen voor de sfeer en gang van zaken op school. We bepalen samen de regels die gelden, gekoppeld aan onze kapstokregels aardig, veilig, rust en schoon. Aan het begin van het jaar, tijdens de gouden weken, zet elke leerling een handtekening onder die afspraken. Ook maken we samen een takenlijst en zorgen we voor een eerlijke verdeling. We werken met een gekozen leerlingenraad. Ieder draagt bij. Waar wij als docenten vroeger alles oplosten voor de kinderen werken we nu samen aan oplossingen. De leerlingen leren bijvoorbeeld hoe ze met conflicten om kunnen gaan, hoe ze eerlijk kunnen delen en hoe ze op speelse wijze beurten eerlijk kunnen verdelen.
Ik geef drie trainingen van anderhalf uur aan gekozen mediatoren, die daarna onderlinge conflicten mee kunnen helpen oplossen. Iedereen op school weet dat je in conflictsituaties verschillende petten kunt dragen. De blauwe pet staat voor teruggetrokken gedrag, naar binnen gericht, wat soms voortkomt uit angst, verdriet en onzekerheid. De rode pet hoort bij naar buiten gericht gedrag zoals boosheid, en daar kan ook verdriet en onzekerheid achter zitten. Met de gele pet op ben je in staat om een conflict op een positieve opbouwende manier op te lossen. De kinderen leren het verschil tussen een conflict, waarbij je een verschil van mening hebt, of een ruzie. Bij ruzie is er zó veel boosheid dat iemand niet meer aan de ander kan denken en dan is het goed om eerst af te koelen. De kinderen leren dat aan de hand van stappenplannen ‘Los het op’ en ‘Praat het uit’. Bij ruzie helpen de docenten. Het is heel belangrijk dat alle docenten geschoold zijn in het programma en meedoen, opdat we allemaal dezelfde taal spreken en de hele school een sociale oefenplaats is.”
De Lindenhoeve
Sandy Kuhnen is directeur van Brede school De Lindenhoeve en vertelt per mail: „Wij werken al bijna tien jaar met de methode Vreedzaam. Twee jaar geleden zijn we overgestapt naar de versie van Vreedzaam met geïntegreerde lessen van Lentekriebels over seksualiteit en relaties. Dus we geven deze lessen niet alleen in een centrale week, maar gekoppeld aan het lopende thema van Vreedzaam door het hele schooljaar heen. Er is nu veel meer rust ontstaan rondom die lessen.
Wij gebruiken geen leerlingmediatoren. Voor onze leerlingen is het vaak te lastig om de nadrukkelijke ondersteuning van een medeleerling te accepteren of deze aan een bepaald kind te geven. Hierin pakken we als leerkracht de leidende rol.
Wij lopen er soms wel tegenaan dat er thuis andere regels, normen en waarden gelden dan op school. We maken dan met het kind de afspraak: thuis is thuis, school is school.”
Stoppen
Er waren ooit acht vreedzame scholen. Marleen van Uden van basisschool De Spil, voorheen basisschool Prins Claus, vertelt dat ze gestopt zijn met het programma Vreedzaam. „Niet iedereen in het team stond er meer achter. Bezwaren waren dat het te veel tijd kostte, erg veelomvattend is, en sommigen vonden het niet uitdagend genoeg. Met de leerlingmediatoren waren we al eerder gestopt. Er waren nauwelijks conflicten op de speelplaats en die er waren, waren te ernstig om door leerlingen te laten begeleiden.” De school gebruikt nu het Positive Behavior Supportprogramma. Daarnaast is er een leerlingenraad.
Ook basisschool De Luithorst stopte met het programma omdat het niet meer gedragen werd door het team.
Gerrits van basisschool Hidaya zegt, nadenkend over deze problemen bij enkele scholen: „Ik kan me voorstellen dat het moeilijk wordt als er veel wisselingen zijn onder het personeel en er geen tijd gevonden kan worden om hen in te werken in het programma. Maar het programma kost niet meer tijd dan andere programma’s. Als je in het begin investeert in de pedagogische basis, in het klasse- en schoolklimaat, heb je daar het hele jaar profijt van.”