De Postkapitalistische karavaan was de pakkende titel van een debatavond in LUX op 30 januari. Als oplossing voor de roofbouw op mens en aarde werd het zogenoemde postkapitalisme gepresenteerd als mogelijk alternatief op lokaal niveau, met herwaardering van het sociale, culturele en natuurgerelateerde kapitaal. Maar in het debat ontbrak een brede visie.
„Wat is geld en hoe krijgen we het in de lokale economie”, opende promovenda en activiste Anne Kervers de debatavond De Postkapitalistische karavaan. „Hoe houden we geld in onze gemeenschap?” Deze avond maakte deel uit van een reeks debatten op basis van het boek van Hans Rodenburg, Koen Bruning en Noortje Thijssen: Er is wél een alternatief; Postkapitalisme – een einde aan de roofbouw op aarde en mens. Een uitverkochte zaal in LUX luisterde naar twee panels. Drie mensen uit het publiek kregen de gelegenheid om een vraag te stellen. Er was geen tijd voor discussie.
Bijdrukken
„Er moet een herwaardering komen van het andere kapitaal: het sociale, culturele en natuurgerelateerde kapitaal”, aldus Kervers. Zij en Rens van Tilburg (Sustainable Finance Lab Universiteit Utrecht), zijn de sprekers in het eerste panel. Zij willen dat overheden en economische instituties het geld aan sociaal-culturele doelen besteden. „We moeten de banken in de gaten houden: waar laten ze hun geld? Waar investeren ze in? Wat voor impact heeft dat op samenleving en milieu?”, zegt Van Tilburg. Volgens de sprekers moeten overheden geld kunnen bijdrukken, zoals de Europese Centrale Bank tijdens de kredietcrisis van 2008 deed. „De overheid wil onvoldoende geld uitgeven”, vindt Van Tilburg.
„Lokale geldstromen zijn belangrijk”, aldus Thomas Siderius van onderzoeksinstituut DRIFT, die samen met John Brom, wethouder Economie, spreekt in het tweede panel. „Onderling betalen als ruilmiddel en betalen zonder banken. Groepen kunnen zich organiseren volgens het oeroude principe van uitwisseling van goederen en diensten. Zeggenschap houden over je eigen omgeving. Een economie, waarbij de lokale winst ingezet kan worden voor het sociale en milieukapitaal. Zo houd je het geld in de eigen samenleving en ontstaat solidariteit en onderlinge zorg”, aldus Siderius.
Belastingvrijdom
Het alternatief in het tweede panel lijkt op de beweging van de jaren zestig en zeventig, een kleinschalige geïsoleerde circulaire economie: ‘Small is Beautiful’. De experimenten kregen destijds sympathie, maar verzandden in de kapitalistische werkelijkheid. Een bredere visie blijkt nodig, maar die kwam deze avond niet aan de orde. Binnen het huidige systeem vloeit het geld al jaren naar één kant. Nederland is een belastingvrijdom voor machtige bedrijven. Geld bijdrukken ten behoeve van het sociaal-culturele kapitaal is niet houdbaar. Kunnen we het geld van ‘die andere kant’ nog terugkrijgen en daarmee de macht over besteding?
Bureaucratie
De rijkste een procent van de wereldbevolking bezit de helft van al het vermogen volgens Oxfam Novib. Sinds de introductie van het neoliberalisme zijn de publieke voorzieningen grotendeels aan de markt overgelaten. Het geld dat privéinvesteerders en aandeelhouders daaraan verdienen vloeit niet terug naar de samenleving. Door de privatiseringen is de macht over publieke voorzieningen bij de overheden weggehaald.
De overheid probeert greep op de geprivatiseerde voorzieningen te houden met veel regels. In de zorg leidt dat tot een ondoorgrondelijke bureaucratie, die de samenleving veel geld kost. Bureaucratie als remmende factor werd ook genoemd door wethouder Brom. Voor de klimaatdoelen is de concentratie van rijkdom ongunstig. Volgens Oxfam Novib stoot de rijkste een procent van de wereld evenveel CO₂ uit als tweederde van de wereldbevolking. We hebben steeds minder te vertellen over de manier waarop we de samenleving in willen richten: aandacht voor de aarde en de mens, en solidariteit binnen het systeem.
Zorgplicht
Terug naar de vraag van deze avond: ‘Hoe komt het geld weer in de samenleving terecht?’ In de bloeitijd van de sociaaldemocratieën gebeurde dit vooral via belastingen en garantie voor behoorlijke salarissen. Ook nu klinkt weer de roep om belasting, niet alleen voor de brave burger, maar juist voor die een procent die geld maakt van geld. Het is een manier om rijkdom te nivelleren. De overheid kan met dat geld de zorgplicht, die ze gedeeltelijk afgestoten heeft, weer op zich nemen en tevens burgerinitiatieven steunen.
De initiatieven die genoemd werden zijn sympathiek en van belang voor de Nijmeegse samenleving. Maar bijdrukken van geld om de idealen te realiseren is de oplossing niet. Zonder een serieuze visie op veranderingen in het bredere kapitalistische systeem, waarbij herverdeling van rijkdom onmisbaar is, blijft het geld de verkeerde kant op vloeien.