Marjolein Lanzing: „Het monopolie op data van bedrijven zoals Google moet doorbroken worden.” [Foto: Bert Beelen].
Jouw gezondheid is superinteressant voor datamonopolisten. Bedrijven als Google, Apple en Facebook hebben als verdienmodel zo veel mogelijk van je weten om gericht te kunnen adverteren. Persoonlijke gegevens over gezondheid zijn wat dat betreft een goudmijn. Nu de overheid naarstig op zoek is naar nieuwe apps om corona te bestrijden, is zij voor een goede werking op de techgiganten aangewezen. Bestaat hier niet het gevaar dat deze bedrijven zich je gezondheidsgegevens toe-eigenen? Marjolein Lanzing, onderzoeker en filosoof aan de Radboud Universiteit, zet er in elk geval stevige vraagtekens bij.

Haar interesse in privacy werd gewekt toen ze onderzoek deed naar tracking van persoonsdata. Marjolein Lanzing wijdde haar proefschrift eraan. „Centraal daarin stond het kwantificeren van jezelf, je lichaam en je leven.” Ze sloot zich aan bij het project Digital Good van Tamar Sharon bij de Radboud Universiteit. Dat project gaat over hoe de grote datamonopolisten zoals Google, Apple en Facebook binnendringen in het publieke zorgdomein. „Wij onderzoeken wat ze doen, vooral hun samenwerking met grote publieke partijen zoals overheden en zorginstellingen valt ons op. Ze zeggen bijvoorbeeld, we gaan samen de ziekte van parkinson aanpakken, wij willen wel de software leveren en leuke apparaatjes zoals gezondheidsbandjes en zorgen voor testpersonen.” Dat lijkt een prachtig publiek doel, zegt Lanzing, „maar wij zijn dan vooral nieuwsgierig hoe ze dat rechtvaardigen. Het zijn toch commerciële partijen. Google roept wel dat ze willen helpen, maar wat betekent dat nu precies? Private, commerciële technologiebedrijven zijn ongelooflijk geïnteresseerd geraakt in onze gezondheid. Maar wat betekent deze ontwikkeling voor het algemeen welzijn en de solidariteit en hoe moeten we die evalueren? Dat is de kern van wat we willen onderzoeken.”

Corona-app
De coronacrisis en de snel volgende discussie over de corona-app en privacy betekenden voor Lanzing en het projectteam een serieuze onderbreking van het veldwerk van het onderzoek, dat net gestart was. „We konden dat niet negeren en moesten daarmee aan de slag. IHub, een samenwerkingsverband op de Radboud Universiteit onder leiding van Bart Jacobs en Tamar Sharon, ging direct aan de gang. Dit team bestaat uit computerwetenschappers, mensen met juridische kennis over privacy en een groep van filosofen. Onder leiding van Jacobs ontwikkelden de computerwetenschappers een alternatieve app, de Zwaai-app. Ik zit in de groep filosofen en wij gingen de corona-app kritisch bekijken, wat zijn de ethische aspecten bijvoorbeeld. We hebben daar veel onderzoek naar gedaan en over gepubliceerd. Voorlichting over surveillancetechnologieën is belangrijk, gecombineerd met een stuk activisme van mijn kant.”

Ethiek
Lanzing kijkt vooral naar de ethische kanten: „Als je zegt dat de app privacy beschermt, dan zegt dat niet zoveel. Het gaat erom hoe je dat invult. Het anonimiseren van persoonlijke gegevens alleen is niet genoeg. De gebruiker moet controle over zijn of haar gegevens hebben.” Maar ook daarna zijn de problemen niet van de baan. „Stel dat de app privacyproof is, dan komen de grote datamonopolisten om de hoek kijken. De app moet immers draaien op de mobiele platforms van Apple en Google. Als je dan tegen hen zegt, bouw die infrastructuur maar, dan word je direct afhankelijk van een heel groot commercieel bedrijf. Is het wel een goed idee om tijdens een gezondheidscrisis zoals nu met corona te kiezen voor deze bedrijven?”

Dan dreigt er nog het gevaar dat de datamonopolisten de gegevens gaan gebruiken om ze te verkopen: „Ze kunnen wel beloven dat ze dat niet doen, maar daar moeten we grote vraagtekens bij zetten. Ze zijn in staat om er iets mee te doen, ondanks hun belofte. Die belofte valt buiten het democratisch proces. Het publieke domein wordt gevormd door beslissingen van private partijen, daar zit het gevaar.” Lanzing gaat verder: „Het monopolie op data van die bedrijven moet eigenlijk doorbroken worden. We moeten ons als burgers serieus afvragen of we in zo’n afhankelijke situatie terecht willen komen.”

Voor Lanzing is haar onderzoekswerk onlosmakelijk verbonden met haar activisme: „Mijn onderzoek komt voort uit het idee dat dingen anders moeten. Ik vind het belangrijk om daarvoor te vechten. Dat burgers hun recht op privacy hebben, dat het democratische proces beschermd wordt. Daarom ben ik bestuurslid geworden bij Bits of Freedom, een organisatie die zich actief inzet voor internetvrijheid.” Lanzing publiceert in oktober de eerste resultaten van het onderzoek in het tijdschrift Ethics and Information Technology.

De grote techbedrijven
Het zijn de grootste bedrijven in de geschiedenis van de mensheid en de meest dominante in de informatietechnologie-industrie: Apple, Amazon, Microsoft, Alphabet (eigenaar van Google) en Facebook. Alle vijf opgericht in de Verenigde Staten, zijn het de grootste verzamelaars van data en persoonsgegevens ter wereld. Bezorgdheid over monopolistische praktijken heeft geleid tot antitrustonderzoeken van het ministerie van Justitie en de Federale Handelscommissie in de Verenigde Staten en de Europese Commissie. Commentatoren zetten vraagtekens bij de invloed van deze bedrijven op de privacy, marktmacht, vrijheid van meningsuiting, censuur, nationale veiligheid en rechtshandhaving.

De grote techbedrijven blijven echter onverminderd populair omdat ze goedkope of zelfs gratis diensten aan consumenten aanbieden. Op de internationale financiële markten zijn deze bedrijven ongekend begeerd. In augustus van dit jaar noteerden de vijf grote techbedrijven een gezamenlijke beurswaarde van ruim 7,3 biljoen dollar (Apple 2,1 biljoen dollar; Amazon, 1,7 biljoen dollar; Microsoft, 1,7 biljoen dollar; Alphabet, 1,1 biljoen dollar; Facebook, 835 miljard dollar, bron: www.ycharts.com).

Marjolein Lanzing
Marjolein Lanzing is assistent-professor Philosophy of Technology bij de Universiteit van Amsterdam. Hiervoor was ze postdoc bij de afdeling Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen aan de Radboud Universiteit. Eerder studeerde zij Filosofie (ReMA, cum laude) en Conflict Resolution and Governance (MSc) aan de Universiteit van Amsterdam. Ze rondde haar promotieonderzoek ‘The Transparent Self: A Normative Investigation of Changing Selves and Relationships in the Age of the Quantified Self af aan het 4TU Centre for Ethics and Technology van de Technische Universiteit Eindhoven. Lanzing is bestuurslid van Bits of Freedom, een ngo die onlinevrijheid en digitale burgerrechten beschermt.


U kunt reageren op dit artikel via een e-mail naar redactie@denijmeegsestadskrant.nl