Relatief weinig Nederlandse moslims hebben een hypotheek. Dit geldt ook voor de Nijmeegse moslims. Het afsluiten van een hypotheek waar je rente over moet betalen mag niet, volgens veel moslims. Om toch een huis te kunnen kopen als moslim kan islamitisch bankieren een oplossing bieden, vindt Rachida Talal-Azimi.
Rachida Talal-Azimi, promovenda aan de Radboud Universiteit Nijmegen, onderzoekt de verschillen in regelgeving en uitvoering binnen de internationale markt van islamitisch bankieren. „Ook het christendom verbood vroeger het vragen van rente,” vertelt Talal-Azimi. „Vanaf de veertiende eeuw ontstonden er banken die rente vroegen en werd het westerse financiële systeem ingericht op rente. Islamitisch bankieren ontstond zo’n veertig jaar geleden als alternatief voor het westerse bancaire systeem en is gebaseerd op de principes en uitgangspunten van de islam. Naast een verbod op rente, gokken en speculeren, mag er geen onnodig risico genomen worden bij investeren en moeten contracten transparant en helder zijn. Ook mag er niet geïnvesteerd worden in zaken die volgens de islam verboden zijn, zoals alcohol en varkensvlees. Handelen mag wel, dus iets kopen en duurder verkopen is toegestaan. Een moslim mag ook schulden aangaan, maar die moet hij zo snel mogelijk afbetalen, want een schuld blijft in het hiernamaals staan. Als je als moslim geld hebt uitgeleend aan iemand die daarna in financiële problemen komt, word je aangemoedigd om, zo mogelijk, deze schuld kwijt te schelden. Dat wordt beschouwd als een soort sadaqa, het geven van vrijwillige giften. Sadaqa wordt naast de zakaat, de verplichte aalmoesbelasting, beschouwd als een daad met zeer goede gevolgen in het hiernamaals én in het hier en nu: wie goed doet, goed ontmoet.”
Winstopslag
Talal-Azimi schetst hoe de werkwijze van een islamitische bank verschilt van een traditionele bank. De islamitische bank treedt op als handelaar in goederen en handelswaren en is mede-eigenaar van bedrijven en goederen. Bij bijvoorbeeld het kopen van een huis leent de bank geen geld uit maar wordt de bank mede-eigenaar van het huis als de klant zelf ook geld heeft. De klant huurt het huis en betaalt een bedrag om het huis beetje bij beetje te kopen. De klant en de bank delen het risico en winst en verlies als de waarde van het huis verandert. De bank neemt het huis over als de klant niet meer kan betalen. Een andere optie is dat de bank het huis koopt. Er wordt samen een winstopslag afgesproken en de klant krijgt uitstel van betaling en betaalt maandelijks een deel van het koopbedrag. Geld sparen bij de islamitische bank gaat op investeringsbasis. De klant zet geld op een investeringsrekening en de bank investeert het geld, waarna het rendement wordt uitgekeerd aan de klant.
Daadwerkelijk geld lenen, zonder onderliggende dienst of goed, is een verhaal apart, geeft Talal-Azimi aan: „Er zijn wel constructies om puur geld te lenen, bijvoorbeeld om een bruiloft te bekostigen, maar daar moet een islamitische bank volgens de regels terughoudend in zijn. Onnodig schulden maken is volgens de islam namelijk niet toegestaan. De bank moet daarom in theorie, naast het monitoren of een klant wel in staat is om terug te betalen, ook bekijken of het daadwerkelijk nodig is dat een klant een lening aangaat. De meningen van moslimgeleerden zijn verdeeld over de islamitische toelaatbaarheid van de financiële producten die in omloop zijn waarmee een klant puur geld kan lenen. Voor leningen die echt nodig zijn, zoals een studentenlening, bieden islamitische banken liefdadigheidsleningen aan. Dat zijn geldleningen die zonder enige vergoeding worden aangeboden, dus de klant betaalt dan alleen het geleende bedrag terug zonder rente.”
Volgens Talal-Azimi kan islamitisch bankieren ook voor niet-moslims interessant zijn: „In Maleisië is zo’n zestig procent van de klanten geen moslim. Islamitisch bankieren biedt voordelen ten opzichte van het traditionele rente- en bancaire systeem. Leningen mogen niet worden verhandeld, er mogen geen onnodige risico’s genomen worden, een islamitische bank moet meer geld in kas hebben, de financiële producten moeten gebaseerd zijn op goederen en handelswaren en er worden onder andere hierdoor minder bubbels gevormd. Dit alles maakt het systeem duurzamer en stabieler als de principes en uitgangspunten daadwerkelijk worden nagestreefd.”
Er zijn ook kanttekeningen te plaatsen. Talal-Azimi: „Bij mijn onderzoek naar de regels omtrent islamitisch bankieren en de uitwerking ervan in de Golfstaten en Maleisië constateer ik wel dat het idealisme van de banken erg afhankelijk is van de aandeelhouders. Ook al streeft de leiding van een bank de islamitische principes en ethische waarden zo goed mogelijk na, dan nog kunnen aandeelhouders er bij de bank op aandringen om mogelijke winst te laten prevaleren boven de principes. Het probleem op dit moment is dat de islamitische financiële markt ondanks groei nog relatief klein is, waardoor deze afhankelijk is van de traditionele financiële markt.”
Politiek
In Nederland kan er nog niet islamitisch gebankierd worden. Vanaf 2007 hebben diverse partijen een begin gemaakt met het opzetten van islamitische financiële producten, met name de islamitische hypotheek, maar de kredietcrisis gooide roet in het eten. Talal-Azimi verwacht echter wel dat er binnen een aantal jaren islamitische financiële producten aangeboden zullen worden in Nederland: „Om dat echt te laten slagen en duurzaam te laten functioneren is er naast een beginkapitaal ook politieke hulp nodig. De regels zijn niet ingesteld op deze vorm van bankieren. De prijzen op de woningmarkt zijn bijvoorbeeld op dit moment nog afhankelijk van de hypotheekrenteaftrek. Hiermee wordt een islamitische hypotheek relatief duurder dan een traditionele hypotheek, omdat er geen gebruikgemaakt kan worden van de hypotheekrenteaftrekregeling. En nu moet bij het kopen van een huis met een islamitische hypotheek twee keer overdrachtsbelasting betaald worden: bij de eerste koop en bij het doorverkopen aan de klant. Er zijn dan ook aanpassingen nodig in de regels of de interpretatie ervan.”
auteur: Mariët Mensink