Steeds meer steden kijken naar hun rol in het koloniale en slavernijverleden van Nederland. Zo ook Nijmegen. De nieuwste wandeling van Amnesty RightsWalk voert je langs plekken in Nijmegen met verhalen over die zwarte bladzijdes uit de Nederlandse geschiedenis, zowel in de Oost als het Westen.
Een op de tweeëntwintig Nijmegenaren heeft een Antilliaanse, Surinaamse of Indische achtergrond, en heeft dus te maken met ons koloniale verleden, waaronder de slavernij. Dat valt op te maken uit de cijfers van CBS Open data 2023. Veel plekken in Nijmegen herinneren aan koloniale banden van Nijmegenaren, Nijmeegse bedrijven en Nijmeegse bestuurders met Nederlands-Indië en Suriname en de Antillen, aan militairen die vochten in Nederlands-Indië, aan de scheve machtsverhoudingen tussen Europeanen en inheemsen, aan tot slaaf gemaakten en aan contractarbeiders.
Tot slaaf gemaakten
Amnesty Nijmegen heeft in samenwerking met de initiatiefgroep Stemmen uit Nijmegen (SuN) een wandeling samengesteld langs zestien van die plekken, waarbij je meer informatie krijgt over hoe de Dobbelmanfabriek goedkoop palmolie uit Indië verkreeg en hoe de Papierfabriek Gelderland een tweede fabriek in Indië vestigde. Je hoort over de Prins Hendrikkazerne, waar vanaf 1911 alle militairen die naar Nederlands-Indië werden gestuurd werden opgeleid, maar ook over tabaksplantages in Suriname en over verschillende tot slaaf gemaakten.
Henk Moeniralam, met een deels Hindostaanse achtergrond, is een van de Stemmen: „Vanuit een samenwerkingsverband tussen Amnesty Nijmegen en GroenLinks is de basis gelegd voor het ontstaan van de initiatiefgroep SuN. Begin vorig jaar is een manifest aangeboden aan het stadsbestuur, waarbij gevraagd is om ondersteuning voor meer onderzoek naar het Nijmeegse koloniale en slavernijverleden. Burgemeester Bruls wilde graag weten in hoeverre het verzoek gedragen werd door Nijmegenaren met een achtergrond die samenhangt met het koloniale en slavernijverleden. Direct daarna is er in samenwerking met organisaties in Nijmegen een campagne gestart om mensen uit die groepen te benaderen. Uiteindelijk hebben zevenendertig mensen het manifest ondertekend. Uit die brede groep is de initiatiefgroep SuN ontstaan, die in juni 2023 de eerste Keti Kotiherdenking heeft georganiseerd in de raadzaal in Nijmegen. Op 30 juni 2024 vond de herdenking wederom plaats bij de afsluiting van het herdenkingsjaar slavernijverleden 2023-2024.”
Dwarsverbanden
De Stem Sharlène Maria is zich dankzij haar werk voor de SuN veel meer gaan verdiepen in haar afstamming van tot slaaf gemaakten en het hele systeem van kolonialisme en slavernij: „Ik was me altijd wel bewust van het slavernijverleden, als nieuwsfeit, maar nu is dat bewustzijn geactiveerd. Dat begon met de excuses van premier Rutte en de koning en ons manifest.”
Maria heeft een Antilliaanse achtergrond en vertelt in de app de verhalen over de plekken die verwijzen naar het kolonialisme en de slavernij in het Westen, in Suriname en op de Antillen. De Stem Peter van Riel, met Indische moeder en een Nederlandse vader, voelt zich onderdeel van beide culturen. Hij vertelt in de app de Indische verhalen.
Moeniralam: „Het mooie van onze Initiatiefgroep SuN is dat we de gebeurtenissen en ontwikkelingen in het verleden in zowel de Oost als het Westen laten zien. Dat zie je niet overal in Nederland. De ontwikkelingen hangen met elkaar samen. Door deze in historisch perspectief te plaatsen kun je de dwarsverbanden beter zien. Hoe bijvoorbeeld de Verenigde Oost-Indische Compagnie en later de West-Indische Compagnie het kolonialisme stimuleerden en inheemse producten en mensen gebruikt werden om er rijk van te worden. De slavernij werd wel afgeschaft, maar het systeem bleef in wezen nog voortbestaan. In de plaats van slavernij kwamen de slechtbetaalde contractarbeiders uit Aziatische landen die soms ook lijfstraffen kregen. De informatie over onze geschiedenis is belangrijk voor het onderwijs en de toekomst van onze stad: het laat onder andere zien waarom nu zoveel mensen met heel uiteenlopende achtergronden hier bij elkaar wonen.”
Aftrap
Zaterdag 22 juni was de officiële aftrap van deze nieuwe wandeling, de derde van Amnesty Nijmegen, in de Amnesty RightsWalk-app: Het koloniale en slavernijverleden van Nijmegen. Vijftien mensen, onder wie wethouder Inclusie Cilia Daemen en een tiental Stemmen uit Nijmegen, legden onder enthousiaste begeleiding van Harry de Ridder, een van de Stemmen en voorzitter van Amnesty Nijmegen, in drie uur tijd zeven kilometer af, inclusief een pauze met drankje. Er staat bij de app dat de wandeling twee uur duurt, dat halen flinke doorlopers wel. Je kunt zo nodig de route inkorten en bijvoorbeeld op een plek de informatie van vier of vijf locaties beluisteren en de bijbehorende afbeeldingen van vroeger en nu bekijken. Als er zich meer dan zes mensen opgeven bij Amnesty Nijmegen, wordt er een wandeling met begeleiding georganiseerd.
Op de Amnesty RightsWalk-app staan twee andere wandelingen in het centrum van Nijmegen: Regenboog- en vrouwenrechten en Mensenrechten tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.