Kunst kan raken en in beweging zetten en kan bijdragen aan het begrijpen van jezelf en anderen. Kunstenaars kunnen problemen en creatieve oplossingen laten zien. Nijmeegse kunstenaars vertellen hoe zij proberen de wereld een stukje mooier te maken.
Jac. Splinter
Jac. Splinter is ontwerper, tweedimensionaal en ruimtelijk en van ‘leuke dingen voor de mensen.’ Als hij geprikkeld wordt of zich mateloos ergert verzint hij een ludieke actie om het probleem aan te kaarten en oplossingen te stimuleren. Hij ervoer het oversteken bij de Lindenberg ooit als levensgevaarlijk, voerde er actie met een eenpersoons uitrolbaar zebrapad en uiteindelijk kwam er een zebrapad. Hij was boos dat dragqueens bedreigd werden bij de Lindenberg. Hij ging er verkleed als half man/half vrouw heen en riep op om te protesteren tegen deze behandeling met ‘de Vrijheid van Kledingsuiting’, door het omhoog houden van een omgedraaide kleerhanger.
Kindertractor
Hij vertelt: „Ik ergerde me eraan dat mensen die hun actie om de A12 te bezetten van tevoren aankondigden, van hun bed gelicht werden, terwijl boeren wel met tractors wegen mochten versperren, gras in brand steken en mest neergooien. Ik kocht een kindertractor die je zelf in elkaar kon zetten. Met fotograaf Gerard Verschooten deden we een fotoshoot op het Traianusplein. Ik op het asfalt liggend, zo gefotografeerd achter de tractor dat die levensgroot leek. Onze actie duurde een kwartiertje, maar het kwam in de krant. Kranten schrijven graag over ludieke acties. Ik vind dat je moet doen wat je hart je ingeeft, maar dat je niets mag stukmaken. Mijn visie om de wereld te verbeteren levert mooie dingen op en reacties. Met mijn lezingen over Sinterklaas-lp-hoezen liet ik met beelden zien hoe de angst voor zwarte mensen in de hoofden van kinderen werd gezet. Bij sommige mensen viel het kwartje.
In het najaar plan ik mijn nieuwe tentoonstelling WOKE, ‘de tentoonstelling met kunst waar niemand zich een buil aan kan vallen’, voor al die mensen die normatief met hun vingertje zwaaien. Ik werd geprikkeld door een schilderij van rokende mannen dat van de muur gehaald werd uit de universiteit van Leiden. Als er geen dwingende redenen als discriminatie of oproepen tot geweld zijn, moeten mensen met hun vingers van de kunst afblijven.”
Marcel Blom
Marcel Blom is beeldend kunstenaar met een achtergrond als planoloog. Met zijn werk van sculpturen, installaties, tekeningen, schilderijen en foto’s, vertelt hij de verhalen die te vinden zijn achter plekken en gebouwen. Hij wil een poëtische laag aanbrengen en gebruikt daarbij humor. Hij werkt als zzp’er bij Ieder Talent Telt, een collectief van onderwijsinstellingen dat bezig is met problemen in het onderwijs, zoals kansenongelijkheid. Hij is blij hiermee bij te dragen aan oplossingen voor maatschappelijke problemen.
Als kunstenaar zag hij bij het maken van een muurschildering met de buurt dat kunst mensen bij elkaar kan betrekken: „De deelnemers eigenden zich de muur toe, waren trots op hun bijdrage. Mensen uit de buurt kwamen een praatje maken en ondersteunden hen met koffie en koek. Bij het maken van een flat van luciferdozen met een hele school, merkten de kinderen hoe je ieder je eigen ding kunt doen en dan samen iets groters tot stand kunt brengen.”
Anita Waltman
Anita Waltman studeerde in 2012 als beeldend kunstenaar af op het thema plastic soup. Ze had een jaar gevaren en veel gedoken, maar was die vuilnisbelten van plastic in de oceanen zelf niet tegengekomen. Door haar afstudeerproject leerde ze de omvang van het probleem kennen. Na de academie richtte ze Stiksoep op, een stichting die de kracht van kunst inzet om mensen bewust te maken van de plastic soup en het fast fashionprobleem: „We maken samen met kinderen of volwassenen bijvoorbeeld een levensgrote robot of ufo, waar we plastic afval in verwerken. In 2022 creëerde ik het grote Modemonster op Plein ‘44 een zes meter hoog monster, dat werd bekleed met oude kleren. We lieten mensen nadenken over de mode, die zo snel verandert dat we jaarlijks miljarden kilo’s kleding wegdoen. Al die kleding maken, verven en verbranden, draagt ernstig bij aan het klimaatprobleem.”
Schildpadden
Haar eerste duurzame kunstproject in 2013 was De Wereld op Reis: een grote wereldbol van Peter Smith die van Nijmegen naar Rotterdam en Dordrecht de Waal afvoer. Het project werd begeleid door workshops, muziek en poëzie. Samen met Maria Koijck creëerde Waltman twee grote schildpadden van plastic afval. De schilden werden met het publiek gemaakt. Waltman: „We werken bij projecten steeds samen met allerlei kunstenaars en culturele plekken in Nijmegen. Onze projecten vallen onder de noemer Community art, of gemeenschapskunst; we betrekken allerlei groepen, buurten en scholen en gebruiken meerdere kunstvormen. We hebben een speciale educatiepoot: op scholen vertellen we over het plastic afval dat op straat gegooid wordt en in de magen van krabbetjes en schildpadden terechtkomt, die eraan doodgaan. We geven eerst informatie en laten een filmpje zien. Daarna maken de kinderen zelf een kunstwerk met diverse media. Bij het thema fast fashion kunnen ze ook oude kleren oppimpen. Door zelf kunst te maken werken ze met alle zintuigen. Het komt meer binnen, ook emotioneel. Het werkt. Na een project vertelden leerkrachten me hoe kinderen in de Efteling eerst al het plastic gingen opruimen.”
Simon Mamahit
Simon Mamahit is de huidige Nijmeegse stadsdichter. Hij noemt zichzelf muzikant met poëtische teksten. Mamahit is cultureel ondernemer en werkt als onderzoeker op de Hogeschool van Amsterdam. „Kunst heeft een emanciperende en katalyserende werking. Ik merkte het bij mezelf. Ik rapte vanaf mijn tiende. Ik snapte de wereld niet en schreef dat van me af in rap, later ging ik freestylen, en ik maakte muziek met vrienden. Ik vond in de hiphop een community, een gemeenschap waar ik mezelf kon zijn en me ontwikkelen. Cees de Beer, een vriend, zette het spokenwordplatform Mensen zeggen dingen op. Daar was ik vele jaren vaste presentator. Zo ben ik op andere manieren met teksten bezig gegaan en uiteindelijk stadsdichter geworden. Met mijn werk wil ik wat er om me heen gebeurt herkennen en erkennen en mensen af en toe een hart onder de riem steken. Ik stimuleer jongeren om zelf teksten en muziek te maken. Kunst gaat verder dan mensen verbinden en dingen aan het licht brengen. Het geeft een bepaalde mate van vrijheid en zelfstandigheid, controle en zelfverzekerdheid.”
Theo Hoek en Joos van Dooremalen
Theo Hoek is componist en schrijver. Hij maakt melodieën en arrangementen en schrijft scripts. Zijn partner Joos van Dooremalen is regisseur. Samen en apart maakten ze tientallen producties, voornamelijk muziektheaterproducties. De laatste is Die Donker, een muziektheaterproductie over depressie en de kracht van creativiteit. Hoek: „We speelden de voorstelling in een tweede serie speciaal voor middelbare scholen en merkten dat het de leerlingen raakte. Somberheid en depressie en eenzaamheid komen veel voor bij jongeren. Met deze productie maakten we voelbaar hoe dat is. De boodschap was dat je ermee kunt leren leven en dat het je zelfs iets kan geven. Als zestienjarige voelde ik me heel alleen. Ik had graag zo’n productie gezien.” Van Dooremalen: „Muziek en theater doen een appèl op andere delen dan je cognitie, op je zintuigen en je creatieve deel. Als je dat deel weet in te zetten kan creativiteit je helpen met problemen om te gaan.”
Vleugels
De twee hebben theater gemaakt voor en door wijkbewoners, bijvoorbeeld in een nieuwbouwbuurt in Lent. Deze productie ging over het komen wonen in een nieuwe buurt, en leren omgaan met verschillen. Met ouderen van de Stichting Nocturne maakten ze de productie Positief blijven, over midden in de wereld blijven staan en leven met een slechter wordende gezondheid. Daarmee trokken deze ouderen het land door om de discussie aan te zwengelen over hoe we met de ouderen omgaan.
Bij de Lindenberg werkten ze bij het programma LEF op scholen met jongeren uit kwetsbare wijken, met dans, muziek en theater. Van Dooremalen: „ Kinderen komen zo in aanraking met kunst en cultuur, worden gezien én staan te schitteren op het podium, ze krijgen vleugels.” Hoek doet ook muziekprogramma’s. Als vervolg van Die Donker staat het muziekprogramma Die Licht op stapel met Indiase, Marokkaanse en Nederlandse muzikanten en zangers. Van Dooremalen: „Met muziek en theater kun je de wereld misschien niet veranderen, maar wel een stukje mooier maken.”
Daisy van de Zande
Daisy van de Zande is directeur van InScience, het filmfestival over wetenschap. Ze werkt met een kernteam van ongeveer zeven zzp’rs, en voor het festival met twintig betaalde medewerkers en honderd vrijwilligers. „Als je mensen wilt raken en in beweging brengen is film het beste medium, vind ik. Je zit samen in een zaal en ervaart levensecht een andere wereld. InScience is meer dan een jaarlijks filmfestival. We laten met de nieuwste films zien wat de belangrijkste ontwikkelingen zijn in de wetenschap en welke impact die hebben op de maatschappij, op gewone mensen.
Dit jaar was het thema Taal. Bijvoorbeeld: Het is mogelijk om op basis van kunstmatige intelligentie (AI) met overleden mensen te praten, want AI kan op basis van e-mails, berichten, fotografie, filmpjes en stemgeluid een overledene tot leven wekken. Willen we dat? In 2023 was het thema Experiment. Voor mij was een belangrijk item het omarmen van falen, juist ook mislukte experimenten leveren kennis op.
Massagraven
Tijdens het jaarlijkse festival worden meer dan vijftig speelfilms, animaties, korte films, documentaires en virtualrealityfilms vertoond. We organiseren gesprekken. Er worden verschillende disciplines bij elkaar gebracht: wetenschap, van mathematica tot filosofie; muziek; verhalen; poëzie; theater. We organiseren het hele jaar door activiteiten om meer impact te hebben. The best of-serie van de prijswinnende films, reist door het land. Dit jaar onder andere met de film El Equipo, the team, die de publieksprijs won. Het gaat over een groep Argentijnse studenten die forensisch wetenschapper Clyde Snow gaat helpen met zijn onderzoek naar duizenden mensen die ‘verdwenen’ tijdens de Argentijnse dictatuur. Daarna wordt dit team over de hele wereld gevraagd te graven naar de waarheid achter bloedbaden en massagraven. Vorig jaar onderzochten we in het project Toekomstbeelden de toekomst van de zorg. Drie filmmakers werden gekoppeld aan zorgmedewerkers en wetenschappers, en maakten drie scenario’s over hoe AI en robots mogelijk kunnen worden toegepast in de zorg. Er is veel vraag naar deze onderwerpen vanuit zorgmedewerkers, zorgopleidingen en beleidsmedewerkers. Dit soort projecten zetten we voort. We werken samen met Kalorama, HAN en Radboud Universiteit, Radboudumc en Saxion Hogeschool.”
