Terwijl opiniemakers en deskundigen over elkaar heen buitelden om aan talkshowtafels hun zegje te kunnen doen over de stijgende dan wel dalende besmettingscijfers, schreef academicus Willem Schinkel een lovenswaardig boek getiteld Pandemocratie, waarin hij de coronapandemie in een groter verband bekijkt.
In april 2021, toen Nederland nog te maken had met een avondklok, verscheen Pandemocratie, een boek van filosoof en hoogleraar sociologie Willem Schinkel over de coronapandemie. Een boek over een crisis die aan voortdurende verandering onderhevig is, loopt het risico snel aan relevantie in te boeten. Dat gevaar gaat deze theoreticus uit de weg door te voorzien in een grondige analyse die voorbijgaat aan de waan van de dag. In plaats van zich te mengen in het eindeloze geharrewar over het precieze effect van specifieke coronamaatregelen, richt Schinkel zijn pijlen op de onderliggende strategie van het beleid. Daarnaast geeft zijn boek overtuigend weer hoe de pandemie samenhangt met het kapitalisme en de daaraan verwante plundering van onze planeet.
Volgens Schinkel komt de Nederlandse strategie, die overigens ook in veel andere westerse landen wordt gehanteerd, er in de kern op neer dat er steeds wordt gewacht tot de nood hoog is, ofwel tot ziekenhuizen overbelast dreigen te raken en velen ernstig dan wel dodelijk ziek worden, op grond waarvan Rutte en de zijnen kunnen spreken van een noodtoestand. Een noodtoestand maakt elke politieke discussie irrelevant. In dat stadium zijn politieke beslissingen allang van keuze ontdaan en verworden tot noodzakelijkheden en het klemmende advies van een leger aan experts dat intussen is opgetrommeld. Schinkel brengt die strategie in verband met de manier waarop onze economie is ingericht. Aan de circulatie van kapitaal wordt de hoogste prioriteit verleend, ook in tijden waarin een potentieel dodelijk virus circuleert. Maatregelen tegen de verspreiding van dat virus komen zo laat mogelijk op gang om de circulatie van kapitaal zo lang mogelijk te bespoedigen.
Daar komt bij dat een op het kapitalisme gegrondvest economisch systeem het ontstaan van pandemieën bevordert, zo betoogt Schinkel in zijn boek. De hieraan verbonden geïndustrialiseerde landbouw en intensieve veehouderij leiden tot ontregelde ecosystemen, ontbossing en dieren met een verzwakt immuunsysteem. Als zodanig wordt de weg vrijgemaakt voor levensbedreigende virussen als het coronavirus. Ontbossing brengt de mens immers in toenemende mate in contact met wilde dieren en zo met de nog onbekende virussen die ze bij zich hebben. Bovendien draagt een vanwege de globalisering innig verweven wereld bij aan de snelle verspreiding van een virus. Schinkel wijst erop dat de oorsprong van virussen en hun varianten reduceren tot natiestaten, zoals het ‘Chinese virus’ of de ‘Indiase variant’, zorgt voor vertroebeling van deze werkelijkheid.
Pandemocratie is een lezenswaardig boek, alleen al doordat de auteur een unieke positie inneemt. Zo is zijn kritiek op het overheidsbeleid in essentie geen oproep voor een strenger beleid met striktere lockdowns. Ook gaat het hier niet om de zoveelste klaagzang over zogenoemde wappies die de maatregelen autoritair vinden. Beide benaderingen, ‘het beleid is soft’ en ‘het beleid is autoritair’, hebben volgens Schinkel op hun eigen manier een punt, hoewel hij vroegtijdig ingrijpen verkiest boven laat of helemaal niet. Beide benaderingen blijven echter qua verbeelding binnen de kaders van wat mogelijk wordt gemaakt door de huidige neoliberale orde. Schinkel roept op die kaders af te breken en in te zetten op een radicaal andere omgang met elkaar en onze planeet. Dat brengt ons bij wat Schinkel bedoelt met pandemocratie: een planetaire democratisering van het economische én politieke bestel waarin zowel rechtelozen als de oceaan en het regenwoud een stem krijgen.