Amadeus (Sander Plukaard) kijkt naar zijn bewonderaars [foto Theateralliantie en Het Nationale Theater, Joris van Bennekom].
Vanaf de première in Den Haag op 18 juni verrasten de Theateralliantie en het Nationale Theater samen met Opera2day zestien dorpen en steden op een unieke en onconventionele manier met de vaak bizarre wereld van Mozart met de productie van Amadeus: de rebel, zijn muziek, zijn ondergang. In Nijmegen speelde het theatergezelschap recentelijk de laatste voorstelling.

Theu Boermans regisseerde de uitvoering op basis van de fictieve biografie Amadeus van toneelschrijver Peter Shaffer uit 1979. In 1984 won de verfilming door regisseur Milos Forman maar liefst acht Oscars. Die film gaf aan een wereldwijd publiek een interpretatie van het turbulente en korte leven van Mozart: geboren in Salzburg op 27 januari 1756, die vanaf de leeftijd van vijf jaar de volgende dertig jaar een muzikaal genie was en een vroegtijdige dood stierf op 5 december 1791 in Wenen.
Muziekhistorici zagen de film als de beste film ooit gemaakt over het proces van artistieke creatie en de onoverbrugbare kloof tussen genialiteit en middelmatigheid. Dezelfde historici maakten echter duidelijk dat in de film schaamteloos, snel en losjes omgegaan werd met historische feiten, gebaseerd op de veronderstelde bittere rivaliteit tussen Mozart, het wonderkind, en zijn tegenhanger Antonio Salieri, de toenmalige hofcomponist van keizer Joseph II. Theu Boermans heeft gekozen voor een populistische uitvoering. Wie een achttiende-eeuws decor met historische kostuums, klassieke Oostenrijks-Hongaarse achtergronden en een dosis opera-aria’s verwachtte, kwam bedrogen uit. Bij het opentrekken van het gordijn werd het publiek geconfronteerd met een oude man in een rolstoel. Wat meer naar achter stonden twee, in het wit geklede, verplegers bij een grote witte moderne koelkast. Op het podium links zat een groep oudjes in rolstoelen of met rollators met de rug naar het publiek toe met, naar wat zou blijken, muziekinstrumenten. Dit was het zeventienkoppige orkest.

Salieri (Mark Rietman) biddend voor zijn gekwetste ziel [foto Theateralliantie en Het Nationale Theater, Joris van Bennekom].
Midden op het toneel zet acteur Mark Rietman op een geweldige manier een man neer die wordt verteerd door bittere haat: Antonio Salieri. Hij is hoogbejaard en kijkt met ons terug op zijn leven. Oud en binnensmonds mompelend begint hij zijn verhaal. Terwijl Salieri zijn masker en kleding uittrekt, worden we ongeveer 240 jaar terug in de tijd geplaatst en vervolgens tweeënhalf uur lang meegesleept in een verhaal van vervlogen dagen, afwisselend verteld in hoogdravend Nederlands tot hedendaagse straattaal. Deze oude man opent en sluit het verhaal af.

De podiumontwerpers krijgen de felicitaties. Zij introduceerden een grote, glazen, rechthoekige cabine, die midden op het toneel geduwd kon worden. Door gebruik te maken van afwisselend antiek en modern meubilair, werd het publiek meegenomen in de verschillende tijdsepisodes van het verhaal. In een episode zien we Salieri afgebeeld als een opgedroogde vrijgezel die seks heeft met Constanze Weber, de vrouw van Mozart, gespeeld door Yela de Koning. Applaus voor Sander Plukaard voor zijn uitvoering van de vuilbekkende, onverantwoordelijke, onvolwassen, losbandige Amadeus; duidelijk oogverblindend neergezet in zijn strakke broekpakken, soms met een gouden jas aan, of een enkele gouden jas met pruik en onderbroek waarbij zijn benen werden getoond. Op elk moment dat de opgedirkte Mozart schaamteloos scheten liet, hoorde je de opvallende lachjes van plezier van vrouwelijke toeschouwers. De hedendaagse literatuur beschrijft Mozart als een opmerkelijk kleine, dunne man, met blond haar die behoorlijk ijdel was. Zijn bleke gelaatskleur vertoonde sporen van pokken als kind. Er wordt gezegd dat hij graag biljart speelde, van dansen hield en graag grapjes maakte over zijn vrienden en familie. Hij hield van huisdieren en had een voorliefde voor spreeuwen. Zijn scatologische humor werd niet altijd gewaardeerd onder de aristocraten. Al deze elementen komen naar voren in deze productie.

Minder aan bod komen de jaren dat zijn op geld beluste vader hem mee sleepte in het door oorlog verscheurde Europa. Die verkocht het genie van zijn zoon aan de hoogste bieder. Deze versie van het verhaal komt uit een kort stuk van Alexander Pushkin, gepubliceerd in 1830, waarin Salieri Mozart vermoordt. Ditzelfde verhaal komt ook terug in een opera van Rimsky Korakov. Mozart, de workaholic met zijn verbazingwekkende muzikale geest en verlangen om geliefd en bewonderd en erkend te worden, kwetsbaar door zijn zieke lichaam, in een door de oorlog verscheurd Europa, stierf aan onzekere factoren terwijl hij zijn eigen onvoltooide Requiem K.626 onder hoge druk aan het schrijven was. Of dit verhaal dezelfde dramatische impact in de toekomst heeft, is afhankelijk van de wijze waarop het wordt doorgegeven. Er is weinig bekend over de laatste dagen van de aartsschurk Antonio Salieri, behalve dat hij een hoge leeftijd bereikte en acht kinderen heeft verwekt. Alle acteurs, musici en koorleden hebben een geweldige prestatie geleverd om te komen tot dit plezierige theaterevenement, het imitatiespel.

Door Bill Holdsworth


U kunt reageren op dit artikel via een e-mail naar redactie@denijmeegsestadskrant.nl