Foto: Elikser Uitgeverij.

Een boek over het bombardement op Nijmegen van 22 februari 1944 én over de Piersonrellen én over de moord op Louis Sévèke? En dat alles beschreven in iets meer dan honderdtwintig kleine bladzijden? Pauline van der Lans deed een poging in haar pas verschenen roman De Schommel.

In zeven hoofdstukken vertelt Van der Lans de verhalen van zeven Nijmeegse vrouwen. Het begint met Lilian, een meisje van zestien, dat twijfelt over haar kledingkeuze. Geen flitsend begin. Maar al na een paar bladzijdes blijkt de zorgvuldige schrijfstijl prettig te zijn en de verwijzingen naar Nijmeegse straten, diensten, gebouwen en gebeurtenissen heel interessant om te lezen. Het jonge meisje moet een werkstuk maken over de oorlog. Haar opa bedenkt als onderwerp het bombardement op Nijmegen. Tijdens een oefenwandeling voor de Vierdaagse ontmoeten opa en Lilian Levi, de zoon van een vrouw die het bombardement meemaakte.

Ingenieus
Het derde hoofdstuk vertelt het verhaal van Sjaantje, de kindernaam van de latere Jeanne Cohen, hoogleraar theologie, en de moeder van Levi. Lilian gaat bij haar op bezoek en hoort van Jeanne hoe het was in de stad tijdens het bombardement. Sjaantje stond te kijken naar de spreuk bij een gebouw van de universiteit: In dei nomine feliciter, letterlijk betekend, moge het ons in God’s naam voorspoedig gaan. Juist als ze besloot dat ze zou gaan studeren, ook al was dat geen gewoonte in haar familie, bulderde de aarde, tilde haar op en smeet haar weg. In de chaos tussen de brokstukken en de lijken hielp ze gewonden. Thuisgekomen bleek ook haar broer gedood te zijn. Alleen de joodse onderduiker Job Cohen, met wie ze later trouwde, wist haar enigszins te troosten.
In het tweede verhaal hoort een oude Duitse vrouw, Gertrude, de schoten op Louis Sévèke in de straat van haar bovenwoning. Alle gevoelens komen boven over het bombardement van 1944 dat de hele kleuterklas van haar vijfjarige dochter wegvaagde. Agente Grace doet onderzoek naar de moord op Sévèke en komt daarvoor bij Gertrude langs. Grace heeft ook een eigen verhaal over gruwelen in haar geboorteland Angola. Steeds komen in een volgend verhaal mensen en gebeurtenissen uit vroegere hoofdstukken terug. De verhalen zijn heel ingenieus met elkaar verweven.

Schrijfster Pauline van der Lans. Foto: Elikser Uitgeverij.

Gegrepen
Het boek vertelt nog veel meer dan de drie bovenstaande grote Nijmeegse gebeurtenissen. Schrijfster Pauline van der Lans stopt wel erg veel situaties en problemen in één boek: posttraumatische stress op vele manieren, verliezen van alle familie, verliezen van een kind, verliezen van een moeder, niet houden van een kind dat een verloren kind niet kan vervangen, zowel lesbische, homoseksuele als heteroseksuele relaties, als meisje willen studeren, onderduiken, van een andere nationaliteit zijn en dat verstoppen, plicht verzaken en iemand dood laten gaan. De lijst is nog veel langer. Dat had wel wat minder gemogen. Toch komt het geloofwaardig over. De ervaringen van de vrouwen met hun vaak zeer traumatische geschiedenis zijn aangrijpend. Als lezer heb ik niet eerder zo werkelijk de gebeurtenissen kunnen ervaren en voelen rond het bombardement, de geluiden, de doden en gewonden: ik liep ook in de verwoeste stad, verloor een kind en was de Amerikaanse piloot. En de Piersonrellen, die waren veel heftiger dan ik in de gaten had destijds toen ik meeliep in een protestdemonstratie en de ME’ers zag staan. Ook de twee verhalen van vrouwen die de Piersonrellen meemaakten, traan- en braakgas inademden, in elkaar geslagen werden, kwamen voluit binnen.

Erfenis
Dit boek geeft voor ouderen heel veel herkenning en voor oud en jong bijna echte ervaringen van belangrijke Nijmeegse traumatische gebeurtenissen vanaf 1942. De titel verwijst naar het herdenkingsmonument bij het stadhuis van het bombardement op de kleuterschool. Deze schommel komt in verschillende verhalen terug. Wat niet klopt in het boek is dat er overal over het vergissingsbombardement gesproken werd. Toen Van der Lans het boek schreef was nog niet bekend dat het geen vergissing was van de Amerikanen. Dat wordt vermeld in een nawoord. Maar Van der Lans kon dat niet aanpassen. Zij is in 2015 gestorven. Twee van haar boeken zijn postuum uitgegeven, De schommel is een prachtige erfenis.

Pauline van der Lans, De Schommel, ISBN 978 94 6365 123 3

auteur: Mariët Mensink


U kunt reageren op dit artikel via een e-mail naar redactie@denijmeegsestadskrant.nl