Denktank Sociaal & Groen wil een nieuw bestuursorgaan: de Derde Kamer. Landelijk en plaatselijk kunnen gewone mensen de bestuurders advies geven, maar ze kunnen nog steeds niet meebeslissen. Review van het boek De Derde Kamer & Burgerkamer.
Het percentage van de kiezers dat zegt vertrouwen te hebben in de politiek zakte wederom. Nog maar 29% zegt ‘een beetje’ of ‘veel’ vertrouwen te hebben in de mensen die ons land besturen. Het staat buiten kijf dat dit een groot probleem is in een land dat zichzelf een democratie noemt. Steeds meer Nederlanders hebben het gevoel dat er niet naar ze geluisterd wordt. In een democratie moet het volk toch aan de macht zijn? Hoe krijgen we de burger en de politiek weer bij elkaar? Denktank Sociaal & Groen (gelieerd aan GroenLinks-PvdA) heeft een voorstel. Ze willen een toevoeging aan onze politiek van een nieuw bestuursorgaan voor alledaagse mensen, de Derde Kamer.
Machtig
De geschiedenis staat bol van pogingen om het volk te betrekken bij wat traditioneel het werk van de elite is. De eerste democratie was die van het oude Athene. Belangrijke politieke beslissingen werden genomen bij bijeenkomsten met alle geïnteresseerde stemgerechtigde, mannelijke burgers (geen vrouwen, slaven of buitenlanders dus). Deze directe Atheense democratie had ook nog een uitlaatklep voor politici die te machtig werden. Ieder jaar was er een verkiezing om één iemand voor tien jaar uit de stad te verbannen. De Atheense burger had dus veel directe macht in het politieke leven van de stad.
In het oude Rome werden van oudsher de wetten bepaald door de senaat, waar alleen de elite in mocht plaatsnemen. Het Romeinse volk wist echter rechten af te dwingen met een interessant stakingsmiddel. Ze verlieten met zijn allen de stad en weigerden terug te komen, totdat hun eisen werden ingewilligd. De senaat ging overstag. Voortaan zouden wetten ook goedgekeurd moeten worden door een algemeen toegankelijke volksbijeenkomst. Ook kregen ze het recht om volkstribunen te kiezen. De volkstribunen mochten hun ‘veto’ (letterlijk ‘ik verbied’) uitroepen. Ieder wetsvoorstel, handeling of zelfs toespraak van een politicus moest bij een veto onmiddellijk stopgezet worden. Als het Romeinse volk iets niet wilde, was het politiek moeilijk voor elkaar te krijgen.
Representatief
Denktank Sociaal & Groen wil Nederland onze eigen volksbijeenkomst geven. In het boek De Derde kamer & Burgerkamer, geschreven door Wim Lanfermeijer, pleit de groep voor een Derde Kamer die advies uit kan brengen aan de politiek. Politieke organen zoals de Tweede Kamer kunnen op specifieke onderwerpen de mening van de Derde Kamer vragen. Ook kunnen burgers zelf onderwerpen aandragen. De deelnemers van de Derde Kamer verschillen per zitting. Iedereen kan zich vrij aanmelden, maar er worden maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat de zetels representatief worden verdeeld. Op het gebied van etniciteit, leeftijd en woonplek moet de Derde Kamer overeenkomen met Nederland. Ook kan de voorkeur gegeven worden aan experts op een bepaald onderwerp. Zo wordt er beter gebruikgemaakt van de expertise van burgers.
Dit kan volgens Sociaal & Groen ook toegepast worden op lokaal niveau. Iedere provincie, gemeente of stad moet zijn eigen Derde Kamer krijgen om de lokale politiek te adviseren. Burgers krijgen een officiële manier om direct te participeren in de politiek. De gedachte is dat het vertrouwen in ons landelijke, provinciale en lokale bestuur alleen maar kan stijgen.
Invloed
Zou de Derde Kamer de Romeinse volksbijeenkomst van Nederland zijn? In het oude Rome en Athene kregen burgers de kans om direct invloed uit te oefenen op de politiek. Het volk was letterlijk op een directe manier aan de macht. Vergeleken hiermee schiet de Derde Kamer tekort. De Derde Kamer is en blijft namelijk een adviesorgaan. De politiek krijgt de optie om het advies van de Derde Kamer over te nemen, aanpassingen voor te stellen of gemotiveerd af te wijzen. Er wordt dan verzocht om met een aangepast voorstel te komen. Dit is behoorlijk zwakker dan de Atheense democratie, waar keuzes direct door het volk genomen werden, of de Romeinse volkstribunen die ieder politiek proces lam konden leggen.
De Derde Kamer past daarbij in de lijn van hoe de Nederlandse politieke elite naar directe burgerparticipatie in het politieke proces kijkt. Het volk mag geraadpleegd worden, maar er wordt alleen naar hen geluisterd als ze het toch al met hen eens waren. Een voorbeeld is het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne in 2016. De toen nog kersverse extreemrechtse politicus Thierry Baudet wist een meerderheid van kiezers tegen het verdrag te laten stemmen. De politiek legde het referendum naast zich neer en tekende het associatieverdrag toch. In 2018 werden zelfs alle landelijke referenda afgeschaft. In de ogen van elites uit alle tijden is het volk te dom en te kortzichtig om in de buurt van de macht te mogen komen. Er heerst afkeer en angst voor directe democratie. Het volk mag zo nu en dan meepraten, maar er moet altijd een ervaren politicus tussen hen en de macht staan. De Derde Kamer stapt hier niet van af.
Revolutie
Het is niet verrassend dat de Derde Kamer niet de laatste stap neemt om de macht in handen van de burgers te leggen. Er zijn in de geschiedenis weinig voorbeelden van elites die hun macht vrijwillig uit handen hebben gegeven. De Romeinen moesten staken, en de oude Atheners moesten meerdere tirannen doorstaan voordat ze directe inspraak kregen in de democratie. Het ontstaan van onze eigen Europese democratie tijdens de Franse Revolutie verliep ook allesbehalve gemoedelijk. Echte verandering komt vrijwel altijd van beneden. Het begint niet bij denktanks die gebonden zijn aan politieke partijen die voorstellen doen om burgers advies te laten geven aan de politiek. Het begint bij alledaagse mensen die opstaan voor hun rechten en de elite dwingen om die te erkennen. Daarbij kunnen we misschien nog wat leren van de Atheners en Romeinen. Het lijkt me geen slecht idee om ieder jaar met ons allen een vervelende politicus te verbannen.