Er ligt een stikstofdeken over Nederland en Nijmegen in het bijzonder. Daardoor raakt de natuur verstoord en wordt de menselijke gezondheid bedreigd. Stikstof is niet het enige probleem voor onze gezondheid. In Nijmegen stoot het verkeer op de straten en in de Waal veel fijnstof uit, dat diep in de longen kan doordringen.
Als knooppunt van scheepvaart, verkeer en industrie heeft Nijmegen een hoge concentratie van stikstofdioxide in de lucht, een van de hoogste van Gelderland. De stikstofproblematiek staat op de agenda sinds Nijmegenaar Johan Vollenbroek, met zijn organisatie Mobilisation for the Environment, de overheid op de knieën dwong met het stikstofarrest. De Raad van State oordeelde in 2019 dat de overheid te makkelijk stikstofvergunningen verleende, wat rampzalig uitpakt voor de natuur. Wat is nu precies het probleem met die stikstof? Landbouw, veeteelt, industrie en verkeer stoten allemaal stikstofverbindingen uit. Die uitstoot vervuilt lucht, bodem en water. Stikstof zorgt ervoor dat enkele planten heel snel groeien, waardoor andere soorten geen kans krijgen en verdwijnen. Hierdoor worden voedselketens steeds kwetsbaarder en verdwijnen insecten en vogels. Om deze kettingreactie te stoppen moet de uitstoot drastisch omlaag. Volgens een onderzoek van het Wereld Natuur Fonds uit april dit jaar, waaraan ook onderzoekers van de Wageningen Universiteit meewerkten, moet de stikstofneerslag in 2035 met minimaal 70 procent omlaag om de natuur te beschermen. De voornemens van het kabinet zijn een stuk minder ambitieus: 25 procent minder stikstof in 2030 en de helft minder in 2035.
Als we over het stikstofprobleem praten, hebben we het over stikstofverbindingen als stikstofoxiden en ammoniak. Stikstofgas zelf, N₂, waar 78 procent van de lucht uit bestaat, is niet de boosdoener. Ammoniak komt vooral uit de landbouw: uit veestallen en bij het bemesten van het land. Stikstofoxiden komen vrij bij verbranding van fossiele brandstoffen. Een teveel aan stikstofoxiden in de lucht schaadt mensen met longklachten en astma.
Naast stikstof is er nog een andere dooddoener, namelijk fijnstof: microscopisch kleine vaste deeltjes die in de lucht zweven. Vooral de allerkleinste deeltjes, ultrafijnstof genaamd, zijn gevaarlijk doordat zij via de longen in de bloedbaan doordringen. Ultrafijnstof komt vrij bij verbrandingsprocessen. Naast vlieg- en autoverkeer zijn scheepvaart en houtstook door particulieren belangrijke veroorzakers van ultrafijnstof. In september publiceerde de Gezondheidsraad een rapport waaruit blijkt dat langdurige blootstelling aan ultrafijnstof een verhoogde kans geeft op luchtwegaandoeningen en het risico op hart- en vaatziekten vergroot. Bij kinderen ontwikkelen de longen zich minder goed. De gemiddelde luchtkwaliteit in Gelderland is te vergelijken met het meeroken van zes sigaretten per dag, volgens de GGD. In Nederland leidde luchtverontreiniging in 2014 naar schatting tot 12.000 vroegtijdige sterfgevallen, aldus de Gezondheidsraad.
Pijnpunten
„De belangrijkste uitstoot van fijnstof en neerslag van stikstof in Nijmegen vindt plaats rond de Waal, door de schepen met hun dieselmotoren. Dat is diesel van de laagste kwaliteit olie”, zegt Jaap Dirkmaat van Vereniging Nederlands Cultuurlandschap. „Dieselmotoren van ander verkeer zijn inmiddels aangepakt, maar aan deze vervuiling doet de regering niets.” Een ander pijnpunt voor Dirkmaat is de nieuwe brug die midden in Nijmegen-Lent uitkomt. In 2018 reden over de Oversteek ongeveer dertigduizend voertuigen per dag, over de oude Waalbrug zo’n vijftigduizend voertuigen per dag. „Al die auto’s dwars door de stad. Tel daarbij op de stikstofuitstoot van schepen en je begrijpt dat de omgeving van de Waal de meest vervuilde lucht van Nijmegen heeft.” Luchtmetergegevens laten zien dat die lucht vooral naar het Keizer Karelplein en Bottendaal waait. De lucht van Nijmegen Oud-West en Nieuw-West staat er ook niet goed op. Inwoners daar ademen de vervuilde lucht in van schepen die op de Waal en het Maas–Waalkanaal varen, en van het verkeer op de S100, A15 en A73. Daar komt nog de uitstoot van een twintigtal bedrijven bij, met als grootste vervuiler de asfaltfabriek APN, die bij het recyclen van asfalt meerdere giftige kankerverwekkende stoffen de lucht instuurt. Van naftaleen bleek de fabriek in juni zeventienmaal de toegestane waarde te hebben uitgestoten.