Nog altijd is driekwart van de hoogleraren man. Het aantal vrouwelijke hoogleraren neemt weliswaar toe, maar dat gaat langzaam. Een struikelblok is het benoemingssysteem. Selectiecommissies bestaan veelal uit mannen, die op hun beurt weer mannen kiezen.
Mannen uitsluiten bij sollicitaties. Op die manier wilde de Technische Universiteit Eindhoven iets doen aan de ondervertegenwoordiging van vrouwen in de academische top. Het progressieve en vooruitstrevende Nederland bungelt onderaan in Europese lijstjes als het gaat om het percentage vrouwelijke hoogleraren. Onderzoek toont aan dat een gemengd team van mannen en vrouwen leidt tot beter onderwijs en de wetenschap ten goede komt. Menig talent gaat verloren door het uitsluiten van vrouwen aan de top. Meerdere universiteiten zetten op bestuurlijk niveau trainingen in. Deze moeten een verandering in de manier van denken tot stand brengen. Ook de Radboud Universiteit biedt dergelijke trainingen aan. Maar uit onderzoek blijkt dat kwaliteit nog altijd door een genderbril wordt bekeken.
Het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH) brengt ieder jaar een Monitor Vrouwelijke Hoogleraren uit. Die monitor laat zien hoeveel vrouwen in de academische wereld werken per functiecategorie. „Het is een agenderingsdocument, heeft een aanjagersfunctie en dient als fundering om beleid op te bouwen”, zegt Lidwien Poorthuis. Zij werkt bij dit netwerk dat in 2001 is opgericht. „Er zijn veel directe lijntjes met de werkvloer en we weten goed wat er speelt in de academische wereld.” Ze onderstreept het belang van het vrouwennetwerk. „Nederland wordt vaak gezien als een progressief land. Helaas is dit niet altijd in de wetenschappelijke wereld te zien en wordt niet erkend dat we te maken hebben met een conservatief systeem.”
Esther-Mirjam Sent, hoogleraar aan de Radboud Universiteit, houdt zich veel met de positie van vrouwen in het hoger onderwijs bezig. Na haar studie verbleef ze voor langere tijd in de Verenigde Staten. Ze promoveerde aan de Universiteit van Stanford en was vervolgens tien jaar werkzaam aan de Universiteit van Notre Dame in de staat Indiana. Bij terugkomst in Nederland viel ze van de ene verbazing in de andere. „Denk hierbij aan iets eenvoudigs als de titel van collega’s. Bij vrouwen werd een extra aanhef in hun titel gebruikt, die van ‘mw’, waar een ‘dhr’ bij mannen ontbrak. Dit veronderstelde dat de man de standaard is en de vrouw de uitzondering. Ik kan nog veel voorbeelden van soortgelijke situaties noemen. Hierdoor trok dit onderwerp mijn aandacht.”
Sinds enkele jaren speelt de Radboud Universiteit binnen Nederland een belangrijke rol in het rechttrekken van deze ongelijkheid. Met 29 procent vrouwelijke hoogleraren in 2019 deelt ze de tweede plaats met de universiteiten van Leiden en Utrecht. Daarnaast is het streefgetal van 25 procent voor 2020 al gehaald. Sent ervaart deze actieve houding ook in haar werkomgeving. Er is bijvoorbeeld een mentortraject gestart waarin jonge vrouwen coaching in hun loopbaan krijgen. Daarnaast is er het Radboud Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren, waar vrouwen ervaringen kunnen uitwisselen en elkaar steunen. „Ik vind het mijn opdracht om vrouwen naar voren te schuiven en diversiteit te bevorderen. Ook spoor ik mannelijke collega’s geregeld aan om na te denken over de vraag: wat doe jij eraan om een omgeving te creëren waarin vrouwen zich ook welkom voelen?”, vertelt Sent. „Een integrale aanpak is vereist”, meent Poorthuis. „Denk hierbij bijvoorbeeld aan het aanpakken van impliciete vooroordelen die leiden tot uitsluiting. Wij proberen bestuurders en beleidsmakers ervan te overtuigen dat bewustwording en training van groot belang zijn. Een goede werving en selectie hoort hierbij. Dat begint al bij de wervingsteksten. Deze bevatten vaak masculien taalgebruik, wat ervoor zorgt dat vrouwen zich minder snel identificeren met de ideale kandidaat. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen vereisten als excellent of baanbrekend niet direct aan hun eigen kwaliteiten koppelen. Dit bevestigt dat de wetenschap nog altijd uitgaat van de mannelijke norm en dat diegenen die daar niet aan voldoen, vaak al voor de selectie buiten de boot vallen.”
Excuustruus
Een mogelijke bestuurlijke ingreep is het instellen van een vrouwenquotum. Dat dwingt universiteiten hun beleid aan te passen. „Wij horen van veel vrouwen dat ze liever door een quotum op een bepaalde positie komen dan helemaal niet. Zonder sturende maatregel zou hun talent verloren gaan, zij zijn allen immers bijzonder hoog gekwalificeerd. Vervolgens hopen zij vanuit die positie hun stem te kunnen laten horen en een steentje te kunnen bijdragen aan het veranderen van het huidige systeem”, vertelt Poorthuis. De maatregel roept ook weerstand op. „Je wilt geselecteerd worden op je kwaliteiten”, zegt Sent, „maar de beoordeling daarvan is niet genderneutraal.” Uit cijfers blijkt dat het aantal vrouwelijke hoogleraren flink groeit. Hoewel het Poorthuis en Sent positief stemt, geven zij wel aan dat we moeten blijven agenderen dat dit belangrijk is en aandacht krijgt. De verbazing en opluchting dat er een stijgende lijn in zit, typeert namelijk de problematiek.
Marguérite Corporaal werd dit jaar benoemd tot hoogleraar Ierse Letterkunde aan de Radboud Universiteit. Tijdens haar studie in Groningen was een vrouwelijke hoogleraar een belangrijk rolmodel voor haar. „Zij liet mij zien dat je met passie alles kunt bereiken en je jezelf moet durven laten zien. Na promotie moet je de strijd in de academische wereld aangaan.” Onzekere contracten en kortdurende aanstellingen zijn belemmeringen in de weg naar het hoogleraarschap. Corporaal liet zich hierdoor niet uit het veld slaan en haalde meerdere beurzen binnen, essentieel om verder te komen. „Het was het allemaal waard, hoogleraar zijn voelt goed. Je kunt meepraten in maatschappelijke discussies en op bestuurlijk niveau dingen bewerkstelligen.” Ze is erg te spreken over het beleid van de Radboud Universiteit, die veel leergangtrajecten en coachingprogramma’s aanbiedt. Tot slot geeft ze studentes de volgende tip mee: zoek verbinding met vrouwelijke rolmodellen en wees niet bang om hulp te vragen.